Astygmatyzm – OBJAWY:

• niezależnie od wieku zamglone widzenie do dali i bliży
• pionowe linie bardziej wyraźne niż poziome lub odwrotnie
• mrużenie oczu dla poprawy widzenia
• zmęczenie podczas wysiłku wzrokowego
• bóle głowy
• łzawienie bądź pieczenie oczu

Patrz na obrazek z odległości 1 metra. Zasłoń ręką lewe oko. Jeżeli niektóre linie wydają się być ciemne i wyraźne, a inne jaśniejsze i zamazane, niektóre zaś bardziej oddalone od siebie to najprawdopodobniej masz astygmatyzm. Przeprowadź test z drugim okiem.

„Stromizna”, odpowiadająca za moc refrakcyjną rogówki w oku z astygmatyzmem, jest różna w poszczególnych przekrojach, ma to znaczenie w jego klasyfikacji.

W najczęściej występującym astygmatyzmie regularnym wielkość wady jest równa różnicy w mocy refrakcyjnej między dwoma przekrojami głównymi, o największej i najmniejszej refrakcji, które tworzą ze sobą kąt prosty.

W astygmatyzmie nieregularnym brak jest głównych przekrojów krzyżujących się pod kątem prostym lub jest ich więcej niż dwa.

W większości przypadków astygmatyzmu regularnego rogówka jest bardziej stroma w przekroju pionowym niż w poziomym. Powoduje to większe załamanie światła w pionie. Taką postać astygmatyzmu nazywa się astygmatyzmem regularnym prostym albo zgodnym z regułą. Jest on najczęściej związany z działaniem powiek na powierzchnię rogówki.

W astygmatyzmie prostym stromy południk, czyli przekrój główny o największej mocy łamiącej jest zlokalizowany w przedziale od 60° do 120° (90° ± 30°). Podczas zapisu osi astygmatyzmu prostego z uwzględnieniem „ujemnej wartości cylindra” oś astygmatyzmu będzie różniła się o 90° w stosunku do osi lokalizacji stromego południka i będzie zawarta w przedziale od 30° do 150° (0/180° ± 30°).

Astygmatyzm regularny odwrotny lub przeciwny regule ma miejsce, kiedy załamanie światła jest większe w płaszczyźnie poziomej. W astygmatyzmie odwrotnym stromy południk, czyli przekrój główny o największej mocy łamiącej, jest zlokalizowany w przedziale od 30° do 150°. Podczas zapisu osi astygmatyzmu odwrotnego z uwzględnieniem „ujemnej wartości cylindra” wynik będzie się mieścił w przedziale od 60° do 120° (90° ± 30°).

Jeżeli południk o największej mocy łamiącej jest zlokalizowany w przedziałach od 31° do 59° lub od 121 do 149°, wówczas mówimy o astygmatyzmie regularnym skośnym.

Kliniczna klasyfikacja astygmatyzmu opiera się na położeniu linii ogniskowych, równoległych do przekrojów głównych, w stosunku do siatkówki przy rozluźnionej akomodacji. Wyróżnia się:

• astygmatyzm krótkowzroczny – jedna linia ogniskowa leży na siatkówce, a druga przed siatkówką,
• astygmatyzm nadwzroczny – jedna linia ogniskowa leży na siatkówce, a druga za siatkówką,
• astygmatyzm złożony krótkowzroczny – obie linie ogniskowe położone są przed siatkówką,
• astygmatyzm złożony nadwzroczny – obie linie ogniskowe położone są za siatkówką,
• astygmatyzm mieszany – jedna linia ogniskowa znajduje się przed siatkówką, a druga za siatkówką.

W zależności od struktur systemu optycznego oka, które są źródłem astygmatyzmu, wyróżnia się astygmatyzmy: rogówkowy, wewnętrzny i całkowity.

Astygmatyzm rogówkowy – klinicznie najbardziej znaczący –wynika z braku symetrii obrotowej powierzchni rogówki, która jest przyczyną różnej siły załamania wiązki światła w poszczególnych przekrojach południkowych. Astygmatyzm rogówkowy jest najczęściej prosty, rzadziej odwrotny, skośny.

Astygmatyzm wewnętrzny najczęściej jest niewielki, średnio 0,50 dioptrii cylindrycznych i przeciwny regule. Bardzo rzadko występuje astygmatyzm wewnętrzny zgodny z regułą. Głównymi jego przyczynami są zróżnicowane twardnienie warstw soczewki, jej podwichnięcie lub decentracja, a także deformacje w obrębie bieguna tylnego gałki ocznej.

Astygmatyzm całkowity (refrakcyjny) obejmuje astygmatyzmy rogówkowy i wewnętrzny. Znając wyniki pomiaru astygmatyzmu rogówkowego z keratometrii oraz ustaloną za pomocą refrakcji wielkość astygmatyzmu całkowitego, można obliczyć wartość astygmatyzmu wewnętrznego, posługując się wzorem: astygmatyzm wewnętrzny = astygmatyzm całkowity – astygmatyzm rogówkowy.

Pomiary astygmatyzmu możliwe są w oparciu o wykorzystanie szeregu urządzeń i technik: np badania przesiewowe – autokeratorefraktometr; badania precyzyjne fizykalne – testy optometryczne; topografia rogówki – topografy badają przednią i tylną powierzchnię rogówki oraz poszczególne przekroje. Najnowsze technologie to Optyczna Koherencyjna Tomografia Przedniego Odcinka – CASIA 2.

Astygmatyzm podlega niewielkim zmianom w trakcie życia człowieka z tendencją do zmiany w kierunku astygmatyzmu odwrotnego w latach późniejszych.

W pierwszym roku życia zarówno częstość występowania, jak i poziom astygmatyzmu przeciw regule są względnie wysokie. Obie wartości ulegają znaczącemu obniżeniu w wieku przedszkolnym na skutek zachodzącego procesu emmetropizacji.

Częstość występowania astygmatyzmu o mocy minimum 1,00 Dcyl dioptrii cylindra waha się od 30% u dzieci w wieku 0–4 tygodni, do 50% w ciągu pierwszego roku życia, wzrastając maksymalnie do 60% w przedziale 1,5–2,5 roku i zmniejsza się do 20–40% u dzieci w wieku 5 lat. Również jego moc zmniejsza się z średnio o około 2,25 Dcyl dioptrii cylindra u dzieci w wieku 0 – 4 tygodni do około 1,00 Dcyl dioptrii cylindra w 5. roku życia.

Autorzy wszystkich dostępnych doniesień są zgodni, że u dzieci w wieku przedszkolnym (od 4,5 roku życia do 7. roku życia) wartość astygmatyzmu zmniejsza się, u dzieci w wieku szkolnym natomiast nie zachodzą w nim istotne zmiany i jeżeli dziecko ma mieć znaczący astygmatyzm, to będzie go miało już wtedy, kiedy rozpoczyna zajęcia szkolne.

Niezwykle istotnym jest, aby astygmatyzm w wieku szkolnym był odpowiednio korygowany, ponieważ nieskorygowany może w znaczącym stopniu negatywnie wpływać na nabywanie zdolności czytania i wyniki w nauce.

U osób w wieku 20–40 lat zmiany astygmatyzmu nie zachodzą w regularny i przewidywalny sposób.

Zmiany astygmatyzmu u osób dorosłych powyżej 40. roku życia – polegają one na stopniowym obniżaniu wartości astygmatyzmu w oczach z astygmatyzmem prostym i ich wzroście w oczach z astygmatyzmem odwrotnym.

Zmiany astygmatyzmu zachodzące z wiekiem można podsumować w następujący sposób:

A/ astygmatyzm odwrotny, który wykazuje tendencję do występowania w momencie narodzin, może wynikać z „zapadania się” rogówki wciąż rozwijającej się gałki ocznej;

B/ astygmatyzm prosty o niewielkim stopniu, rozwijający się u dzieci w wieku przedszkolnym, pojawia się na skutek dosyć znacznego usztywnienia tarczki powieki górnej, która naciska na poziomy południk rogówki, zwłaszcza w oku charakteryzującym się niską sztywnością rogówki. Z upływem czasu powoduje to astygmatyzm rogówkowy zgodny z regułą:

– u osób w wieku średnim i starszym tarczka powieki górnej stopniowo traci swoją sztywność – pozwala to rogówce odzyskać w przybliżeniu kulisty kształt i w ten sposób przyczynia się do powstania niewielkiego astygmatyzmu odwrotnego.

Uwarunkowania genetyczne i środowiskowe

Astygmatyzm podlega dziedziczeniu jako cecha autosomalna dominująca.

Do korekcji astygmatyzmu wykorzystuje się metody zachowawcze i operacyjne.

Zachowawczo astygmatyzm korygujemy soczewkami okularowymi oraz kontaktowymi torycznymi – miękkimi i twardymi.

Korekcja astygmatyzmu polega na wprowadzeniu odpowiedniej soczewki, której moc zmienia się wzdłuż przekrojów w sposób odwrotny do astygmatyzmu oka. Soczewka taka nazywana jest cylindryczną. Posiada różnicę mocy między głównymi przekrojami mocy maksymalnej i minimalnej nazywanej cylindrem, który kompensuje astygmatyzm łącząc obie ogniskowe w jednym punkcie

Przewagą soczewek kontaktowych twardych jest to, że można je zastosować w przypadku wysokich wartości astygmatyzmu regularnego, a także w przypadku astygmatyzmu nieregularnego. Szczególnie cennym i doskonale tolerowanym rozwiązaniem są soczewki miniskleralne.

Do coraz powszechniej stosowanych współcześnie metod chirurgicznych należą: laserowe zabiegi refrakcyjne rogówki, nacięcia relaksacyjne rogówki oraz chirurgia soczewki (wymiana przeziernej soczewki ze wskazań refrakcyjnych, usunięcie zaćmy w przypadku pojawienia się początkowych zmętnień. Wszczepy wewnątrzgałkowe najnowszej generacji zapewniają nam bardzo nowoczesne konstrukcje toryczne oraz unikalne połączenie korekcji multifokalnej i cylindrycznej.

W 1975 roku prof. Holden przebadał w Australii grupę 179 potencjalnych użytkowników soczewek kontaktowych, u 45,4% badanych stwierdził astygmatyzm wymagający korekcji równej 0,75 dioptrii cynilndra lub większej. Korekcji minimum 1,00 dioptrii cylindra potrzebowało 34,8% pacjentów, korekcji nie mniejszej niż 1,25 dioptrii cylindra– 24,8% pacjentów.

W 1980 roku w Wielkiej Brytanii Jalie na podstawie analizy recept okularowych stwierdził, że astygmatyzm o mocy ≥ 0,75 dioptrii występował u 44% pacjentów, o mocy 1,00 dioptrii i więcej – u 24% pacjentów, a o mocy ≥ 1,25 dioptrii – u 15% pacjentów.

W 1986 roku w Danii Fledelius i Stubgaard przeprowadzili badanie 600 pacjentów w wieku od 5 do 80 lat. Celem badania było określenie, jakie zmiany refrakcji i krzywizny rogówki zachodzą w życiu człowieka. Wady refrakcji mieściły się w zakresie od +5,50 dioptrii do -6,75 dioptrii, z astygmatyzmem powyżej 0,75 dioptrii w przypadku 32,2% pacjentów i powyżej 1,25 dioptrii w przypadku 7,0% pacjentów. Wykazano wzrost częstości występowania krótkowzroczności – od 6% u badanych w wieku 5–10 lat do 3% u młodych dorosłych w wieku 20–40 lat – a następnie spadek w starczym wieku z jednoczesnym znaczącym zwiększeniem się częstości nadwzroczności. Krzywizny rogówki nie zmieniały się wraz z wiekiem (tendencję do zmniejszania się zaobserwowano jedynie u starszych pacjentów, szczególnie u mężczyzn). Astygmatyzm rogówkowy zmieniał się z prostego u najmłodszych pacjentów w kierunku odwrotnego i skośnego u starszych.

W 1989 roku Satterfield opublikował wyniki badania 1112 pacjentów (byli to wojskowi ze Stanów Zjednoczonych Ameryki), które przeprowadził w celu zbadania częstości występowania astygmatyzmu i jego zróżnicowania. Astygmatyzm wykryto w około 63% przebadanych oczu. W badanej grupie dominował astygmatyzm zgodny z regułą.

W latach 1985–1988 w Baltimore (USA) Katz i wsp. w celu oszacowania częstości występowania czynników ryzyka wad refrakcji i ich zidentyfikowania przebadali 4653 dorosłych mieszkańców miasta ras białej i czarnej w wieku 40 lat i starszych. Astygmatyzm o mocy większej bądź równej 0,75 dioptrii cylindrycznych stwierdzono u 33,5% badanych.

W 2011 roku Young i wsp. opublikowali wyniki analizy 11624 recept okularowych pacjentów w wieku od 8 do 70 lat. Celem tych badań było oszacowanie liczby potencjalnych użytkowników miękkich soczewek kontaktowych, którzy wymagaliby korekcji astygmatyzmu, oraz liczby astygmatyków, którzy mogliby być skorygowani za pomocą miękkich torycznych soczewek kontaktowych. Częstość występowania astygmatyzmu w zakresie mocy od 0,75 dioptrii cylindrycznych obliczono indywidualnie dla każdego pacjenta i każdego z badanych oczu. Astygmatyzm w co najmniej jednym oku, o mocy 0,75 D lub więcej, wykazywało 47,4% pacjentów.

Wyniki polskie opracowane na podstawie bazy badań 6 mln pacjentów firmy Vision Express Poland potwierdzają zawarte w większości doniesień piśmiennictwa światowego wnioski o bardzo wysokim odsetku pacjentów z astygmatyzmem. Astygmatyzm istotnie wpływający na jakość widzenia (o mocy równej 0,75 Dcyl lub większej) w co najmniej jednym oku stwierdzono u ponad 40% pacjentów.