Witrektomia oka

Rozwój nowoczesnej okulistyki sprawia, że dziś medycyna potrafi dać nadzieję na wyleczenie pacjentom, którzy do niedawna narażeni byliby na znaczne pogorszenie lub nawet całkowitą utratę wzroku. Jednym z ważniejszych zabiegów ratujących wzrok jest witrektomia. Na czym polega ta metoda leczenia i kiedy należy ją zastosować?

Wprowadzenie do witrektomii – najważniejsze informacje o budowie oka

Ludzki narząd wzroku jest bardzo złożoną strukturą anatomiczną. Dla lepszego zrozumienia zabiegu witrektomii warto znać budowę oraz usytuowanie przynajmniej kluczowych struktur oka. Powierzchnię gałki ocznej tworzy rogówka – pokryta dodatkowo ochronnym i nawilżającym filmem łzowym – oraz twardówka. Pod nią, w centralnej części gałki ocznej, znajduje się komora przednia, za nią źrenica (otoczona tęczówką) i soczewka. Wnętrze gałki ocznej wypełnia ciało szkliste – całkowicie transparentna substancja o galaretowatej konsystencji.

Natomiast za przestrzenią wypełnioną ciałem szklistym położona jest siatkówka oraz powiązane z nią struktury, w tym: plamka żółta, tarcza nerwu wzrokowego (w której zbiegają się włókna nerwowe) i sam nerw wzrokowy oraz naczynia krwionośne (tętnica środkowa siatkówki i żyła środkowa siatkówki). Siatkówka jest strukturą o kluczowym znaczeniu dla procesów widzenia, ponieważ to właśnie w niej koncentrują się receptory odpowiedzialne za widzenie kolorów oraz kształtów (czopki i pręciki), a także nerwy, umożliwiające przesyłanie impulsów z oka do mózgu. Szczególne znaczenie ma zlokalizowana w obrębie siatkówki struktura zwana plamką – odpowiada ona za ostre widzenie, jest również miejscem o największym zagęszczeniu receptorów.

Na czym polega witrektomia?

Witrektomia jest zabiegiem chirurgicznym, polegającym na usunięciu ciała szklistego. W pierwszej kolejności lekarz wykonuje kilka nacięć w twardówce, poprzez które następnie do wnętrza gałki ocznej wprowadzane są narzędzia chirurgiczne, pozwalające na wycięcie ciała szklistego i jego usunięcie poza obręb narządu wzroku. Warto podkreślić, że współczesna okulistyka dysponuje tak precyzyjnymi narzędziami mikrochirurgicznymi, że – w przeciwieństwie do pionierskich zabiegów, przeprowadzanych od początku lat 70. XX wieku – obecnie nie istnieje już konieczność zakładania szwów pooperacyjnych na twardówkę.

Jak przebiega zabieg witrektomii?

Witrektomia najczęściej nie wymaga znieczulenia ogólnego, dlatego przeprowadza się ją w znieczuleniu miejscowym – oczywiście pod nadzorem anestezjologa. Pacjent oprócz leków przeciwbólowych otrzymuje również środki uspokajające. Po etapie przygotowania do zabiegu, lekarz przeprowadzający operację nacina błonę zewnętrzną oka w trzech miejscach. Następnie przez te mikroskopijne nacięcia wprowadza do wnętrza gałki ocznej instrumenty, które umożliwiają wycięcie ciała szklistego oraz – jeśli jest to potrzebne – wykonanie innych procedur medycznych. Zakres interwencji w chirurgii witreoretinalnej zależy ściśle od wskazań do przeprowadzania zabiegu, dlatego lekarz może w czasie tej samej operacji np. usunąć soczewkę oka i zastąpić ją soczewką sztuczną, usunąć znajdujące się w gałce ocznej ciało obce bądź wylew krwi, albo przyłożyć siatkówkę, która uległa odwarstwieniu.

Jednym z etapów witrektomii jest również zastąpienie usuniętego ciała szklistego inną substancją – najczęściej jest to specjalny gaz lub olej silikonowy. W pierwszym przypadku użyte medium wchłania się samoistnie, w drugim – w ciągu kilku miesięcy od zabiegu niezbędne okazuje się przeprowadzenie drugiego, w celu usunięcia oleju z gałki ocznej. Wypełnienie jest konieczne, aby zapewnić utrzymanie właściwych parametrów narządu wzroku (a dokładniej: prawidłowego ciśnienia wewnątrzgałkowego).

Kiedy należy wykonać witrektomię?

Chirurgia witreoretinalna znajduje zastosowanie zarówno w przypadku schorzeń, jak i urazów. Co ważne – nie jest to zabieg „ostatniej szansy”. Wręcz przeciwnie: ze względu na coraz wyższe bezpieczeństwo oraz skuteczność tej procedury medycznej należy rozważyć ją jako metodę leczenia równorzędną np. z zastrzykami, a nierzadko nawet od nich skuteczniejszą. Co ważne – witrektomię można stosować w połączeniu z wieloma innymi technikami, w tym laseroterapią, czy diatermią – dzięki czemu możliwości jej wykorzystania w leczeniu narządu wzroku u pacjentów są bardzo szerokie.

Witrektomię przeprowadza się m.in. przy odwarstwieniu siatkówki – będącej skutkiem nagłego urazu bądź też procesu chorobowego, w tym również retinopatii cukrzycowej. Wysoką skuteczność wykazuje ona także w przypadku nieprawidłowości w obrębie plamki żółtej, w tym obrzęków lub otworów. Jeśli doszło do wylewu krwi do ciała szklistego, witrektomia pozwala na jego skuteczną ewakuację. Stosuje się ją również podczas leczenia krwawień innego pochodzenia – np. wylewu krwi do plamki żółtej – oraz w przypadku zaobserwowania zakrzepów w naczyniach dna oka. Zabieg przeprowadzany jest ponadto po urazach gałki ocznej, przy stwierdzonych zapaleniach bądź w razie powikłań po innych zabiegach okulistycznych, takich jak usunięcie zaćmy. Wskazaniem do witrektomii bywa obecność błony nasiatkówkowej – czyli struktury powstającej na styku ciała szklistego i siatkówki, a prowadzącej do osłabienia wzroku.

O czym należy pamiętać przed i po zabiegu witrektomii?

W ramach przygotowania do zabiegu witrektomii pacjent otrzymuje skierowanie na szereg badań, obrazujących ogólny stan jego zdrowia. Powinien również powiadomić lekarza o wszystkich stosowanych lekach i ściśle stosować się do otrzymanych zaleceń. Z reguły lekarze instruują pacjentów, aby nie przerywać przyjmowania leków, które stosowane są stale na cukrzycę lub nadciśnienie, ponieważ utrzymanie właściwych parametrów ciśnienia tętniczego oraz poziomu cukru we krwi przyczynia się do ograniczenia ryzyka powikłań (wpływając na szybkość gojenia oka oraz zmniejszając ryzyko krwawień). Nieco inaczej jest z lekami zmniejszającymi krzepliwość krwi – w tym przypadku lekarz prawdopodobnie zaleci ich odstawienie i zastąpienie heparyną. Na co najmniej jeden dzień przed zabiegiem pacjent powinien bezwzględnie powstrzymać się od spożywania alkoholu, warto zrezygnować również ze stosowania kosmetyków do oczu oraz tych aplikowanych w okolicach oczu.

Lekarz przeprowadzający zabieg udziela pacjentowi dokładnych wskazówek, dotyczących postępowania po zabiegu. Dotyczą one m.in. unikania przez kilka tygodni wysiłku fizycznego, schylania się oraz innych czynności powodujących wzrost ciśnienia (np. parcia podczas wypróżniania). Również przez kilka tygodni należy powstrzymać się od współżycia seksualnego. Duże znaczenie dla rekonwalescencji ma stosowanie przepisanych przez lekarza kropli lub innych leków, dbałość o higienę, a także utrzymanie prawidłowej pozycji podczas snu oraz stosowanie na noc osłony oka.