Retinopatia wcześniacza

Retinopatia wcześniacza pojawia się u dzieci urodzonych przed planowaną datą porodu i z bardzo niską masą urodzeniową. Jest określana jako choroba niedojrzałej siatkówki lub choroba wazoproliferacyjna siatkówki. Polega na wystąpieniu nieprawidłowego procesu unaczynienia, a w konsekwencji prowadzi do zmian mogących skutkować poważnym upośledzeniem widzenia.

Retinopatia u wcześniaków – przyczyny

Jako główną przyczynę wystąpienia retinopatii wskazuje się samo przedwczesne urodzenie oraz wynikającą z niego niedojrzałość organizmu i niską masę ciała. Ryzykiem tej choroby najbardziej narażone są dzieci urodzone przed 27. tygodniem ciąży. Prawidłowy proces unaczynienia siatkówki kończy się bowiem około 40. tygodnia życia płodowego lub bezpośrednio po urodzeniu. Poza tym do czynników rozwoju choroby ROP (ang. retinopathy of prematurity) zalicza się:

• leczenie tlenem,
• wolne rodniki tlenowe,
• stan kliniczny dziecka,
• leki hamujące syntezę prostaglandyn,
• wskaźniki laboratoryjne (np. niedokrwistość, hipoksja, kwasica, zaburzenia krzepnięcia krwi) i zakażenia,
• czynniki ze strony matki, takie jak nadciśnienie tętnicze w czasie ciąży, nałogowe palenie tytoniu, niedokrwistość, cukrzycę.

Ponadto specjaliści zwracają również uwagę na to, że retinopatia u wcześniaków może mieć związek ze sposobem rozwiązania porodu. Dotyczy to sytuacji, w których poród się przedłuża i stwarza zagrożenie niedotlenieniem płodu oraz gdy dokonuje się go przez cesarskie cięcie.

W Polsce retinopatię wcześniaków wskazuje się jako jedną z podstawowych przyczyn pogorszenia ostrości wzroku u dzieci oraz jego całkowitej utraty.

Jak rozpoznać retinopatię wcześniaczą?

Aby sprawdzić stan zdrowia oczu dziecka i szybko zaobserwować chorobę we wczesnym stadium, konieczne jest przeprowadzanie badań przesiewowych. Pediatrzy zlecają regularne kontrole okulistyczne urodzonych przedwcześnie dzieci w 4., 8. i 12. tygodniu życia, w 12. miesiącu życia oraz po ukończeniu 6. roku życia. Rekomendowany termin pierwszego badania w kierunku ROP to 4. tydzień wieku chronologicznego. Jak najszybsza wizyta u specjalisty będzie również konieczna, jeśli rodzice lub opiekunowie zaobserwują u dziecka:

• zmianę koloru źrenicy (biała źrenica – leukokoria, czyli biały odblask),
• oczopląs (mimowolne, drgające ruchy oczu w poziomie, pionie lub obrotowo),
• małoocze (gałka oczna nie osiąga prawidłowych rozmiarów względem wieku dziecka, świadczy o znacznym zaawansowaniu choroby).

Badanie wzroku u wcześniaków

W celu wykrycia retinopatii u wcześniaków lekarz przeprowadza badanie dna oka. Aby zapewnić dziecku komfort, przed rozpoczęciem badania do worka spojówkowego zostaje podany środek znieczulający. Ponadto okulista rozszerza źrenice pacjenta za pomocą specjalnych kropli. W trakcie badania lekarz ocenia stan siatkówki przy użyciu wziernika pośredniego i soczewki skupiającej. Przebieg choroby dzieli się na 5 stadiów:

1. stadium – dotyczy linii demarkacyjnej oddzielającej siatkówkę unaczynioną od nieunaczynionej,
2. stadium – poszerzona linia demarkacyjna przyjmuje postać wału,
3. stadium – wzdłuż wału przebiegają proliferacje naczyniowo-siatkówkowo- szklistkowe,
4. stadium – następuje częściowe odwarstwienie siatkówki (obwodowe/z zajęciem plamki),
5. stadium – całkowite odwarstwienie siatkówki.

W diagnostyce uwzględnia się trzy strefy zmian, obejmujących obszar od centrum siatkówki, przez strefę pośrednią do jej krańcowego obwodu. Poszczególne zmiany w danej strefie mogą ulec zahamowaniu lub cofnąć się.

Retinopatia wcześniacza często samoistnie się cofa lub ulega zahamowaniu we wczesnych stadiach.

Badanie wzroku u wcześniaka umożliwiające wykrycie choroby we wczesnym stadium jest niezwykle istotne, ponieważ występujące w późnych fazie zwyrodnienia, zmiany naczyniowe i odwarstwienie siatkówki prowadzą do niedowidzenia, zaćmy czy jaskry.

Sposoby leczenia retinopatii wcześniaków

Po zakończeniu diagnostyki decyzja o rozpoczęciu leczenia powinna zostać podjęta w przeciągu 72 godzin. Jeżeli wykryto 3 stadium (wał z proliferacjami), konieczne jest zastosowanie laseroterapii lub krioterapii.

Leczenie retinopatii wcześniaków ma spowodować zahamowanie rozrostu proliferacji do ciała szklistego oraz niedopuszczenie do odwarstwienia siatkówki. W tym celu usuwa się nieunaczynioną część siatkówki, co w konsekwencji zatrzymuje produkcję czynników naczyniotwórczych.

Retinopatię wcześniaczą leczy się głównie za pomocą fotokoagulacji laserowej, umożliwiającej zniszczenie komórek wrzecionowatych. Może ona zostać wykonana w momencie, w którym specjalista zaobserwuje pierwsze oznaki choroby. Poza tym w pewnych przypadkach, kiedy nie można zastosować fotokoagulacji (gdy pojawiają się krwotoki, zmiany włókniste w ciele szklistym oraz uniesienie siatkówki) wykonuje się krioterapię. Polega ona na zamrożeniu siatkówki – tkanki są mrożone do momentu, aż zamrożenie dotrze do zmienionej chorobowo części siatkówki.

Ponadto gdy retinopatia osiąga zaawansowane stadium i dochodzi do odwarstwienia siatkówki, trzeba przeprowadzić operacje siatkówkowo-szklistkowo (witrektomie). Ich wykonanie umożliwia przyłożenie odwarstwionej siatkówki do nabłonka barwnikowego i naczyniówki.

Wskazania po zakończeniu leczenia

Wykrycie retinopatii wcześniej we wczesnym stadium, a także szybka reakcja w postaci wykonania zabiegów laseroterapii lub krioterapii pozwalają uzyskać pozytywny rezultat leczenia, czyli dobrą ostrość wzroku.

Istotne jest to, aby po zakończeniu leczenia retinopatii pamiętać o przeprowadzaniu regularnych badań okulistycznych. W późniejszym okresie życia dziecka mogą bowiem pojawić się powikłania związane z ROP, takie jak astygmatyzm, niedowidzenie, jaskra.

Wizyty u okulisty są bardzo ważne zwłaszcza w 1. roku życia i w wieku 6-7 lat, przed pójściem do szkoły. Zdarza się tak, że następstwa retinopatii wymagają, by kontrole okulistyczne były wykonywane systematycznie przez wiele lat.